Nieuwe ronde

nieuwe kansen

Onze lineaire economie heeft ongewenste gevolgen zoals e-waste, watertekorten en plastic soep in oceanen. Maar daar is iets aan te doen. We kunnen de aarde leefbaar houden met een circulaire economie. Dit betekent een maximale benutting van grondstoffen, hergebruik van producten en zo min mogelijk afval. Een enorme uitdaging die ook enorme kansen biedt, bijvoorbeeld voor IT-inkopers en -verkopers.

Voor Ellen MacArthur is letterlijk geen zee te hoog. Met een razendsnelle trimaran vestigde ze in 2005 een nieuw record solozeilen rond de wereld. Ze legde 50.660 kilometer af in 71 dagen en 14 uur, terwijl ze stormen, materiaalpech en lichamelijke ongemakken trotseerde. Hiermee oogstte de korte Schotse bewondering. Als jonge vrouw had ze alle stoere en ervaren mannelijke zeebonken afgetroefd. Een prestatie om heel lang op te teren, zou je denken. Toch maakte ze nog geen vijf jaar later bekend dat ze stopte met wedstrijdzeilen. In het eenzame South Georgia had ze gezien welke destructieve invloed menselijke activiteit heeft op albatrossen en, in het verleden, walvissen. Ze besloot haar focus te verleggen naar een nieuwe, mogelijk nog grotere, uitdaging dan zeilen: het verleiden van bedrijven om anders met grondstoffen en hulpbronnen om te gaan.

7.000.000.000

In de afgelopen tien jaar zijn maar liefst 7 miljard nieuwe smartphones geproduceerd

Dat is meer dan één keer om de aarde als je ze lepeltje-lepeltje neerlegt

Bron: Greenpeace

Wereldwijd omarmd

De recordhouder wereld omcirkelen werd zo dé ambassadeur van de circulaire economie. MacArthur zet zich sinds 2010 met haar eigen Foundation in voor een omslag. Ze wil een einde maken aan het nu nog vooral lineaire systeem van winnen, produceren en snel weer weggooien. MacArthur overtuigt bedrijven ervan wat het hen oplevert om te werken aan een circulaire economie die grondstoffen maximaal benut en afval minimaliseert. Die omslag moet in haar ogen wel snel plaatsvinden. De Ellen MacArthur Foundation becijferde onlangs dat de oceanen tegen 2050 meer plastic dan vis zullen bevatten. 
Tot genoegen van MacArthur wordt haar gedachtegoed nu wereldwijd omarmd. Grote bedrijven ervaren zelf hoe snel grondstoffen schaarser worden en de vervuiling toeneemt. Ceo’s van multinationals als Philips, Renault, Unilever, Accenture en Tata Steel zijn duidelijke pleitbezorgers voor de circulaire economie geworden. Ook omdat zij zien dat het enorme kansen biedt, zo blijkt uit de CEO guide to the circular economy. Hierin staat dat de circulaire economie naar schatting 4.500 miljard dollar kan opleveren. 

“Wie de levensduur van IT verlengt voorkomt nieuwe productie. Zo veroorzaak je minder uitstoot en zorg je ervoor dat grondstoffen niet onnodig worden verspild”

Ellen MacArthur pleit voor een circulaire economie tijdens een Ted-talk

Levensduur verlengen

Een kans van 4.500 miljard dollar klinkt abstract. Maar wat betekent de circulaire economie in de praktijk, bijvoorbeeld voor de IT-markt? Dat is typisch een vraag voor Mathieu Sueters. Hij adviseert de Infotheek Group over circulaire IT. Sueters heeft zelf ervaring als circulair ondernemer en is lid van het Transitieteam Maakindustrie circulaire economie van de overheid. Volgens Sueters begint het bij het begrijpen wat de circulaire economie precies inhoudt. Hierover bestaan veel misverstanden. “Mensen denken vaak dat het louter gaat over recycling, terwijl dat maar een klein onderdeel is.” Sueters legt uit dat de circulaire economie veel meer behelst. Het bestrijkt de hele kringloop van grondstofwinning tot aan afval. In de circulaire economie worden producten zo ontworpen dat grondstoffen en onderdelen zoveel mogelijk opnieuw te gebruiken zijn. De levensduur van producten wordt zo lang mogelijk verlengd. En afval wordt vermeden en, als het niet anders kan, gerecycled. 
Voordat nieuwe IT compleet anders wordt ontworpen en nauwelijks nog afval oplevert, duurt nog wel even. Maar het verlengen van de levensduur heeft in de IT-sector, ook op korte termijn, een enorme potentie, stelt Sueters. “Verreweg het belangrijkste deel van de milieubelasting van bijvoorbeeld een smartphone zit in het begin van de keten, bij de winning van grondstoffen en de productie.” Een factor die daarin ook meeweegt, zijn de hulpgrondstoffen. Denk aan het water dat nodig is voor productie van elektronica en de energie die nodig is om koper te winnen. Sueters: “Wie de levensduur verlengt – bijvoorbeeld door refurbished hardware te kopen – voorkomt nieuwe productie. Zo veroorzaak je minder uitstoot en zorg je ervoor dat grondstoffen niet onnodig worden verspild.”

910 liter

Zoveel water kost het om een smartphone te produceren

Bron: www.yourwaterfootprint.me

Calculator

Hoe groot de milieuwinst van het verlengen van levensduur van IT kan zijn, blijkt uit onderzoek van professor Harold Krikke van de Open Universiteit. Hij doet studie naar ‘closed loop supply chains’. Zo verdiepte hij zich in kringlopen van kopieerapparaten en routers. Ook ontwikkelde hij een calculator (app) waarmee je kunt meten hoeveel je kunt besparen door hardware te hergebruiken. Krikke kwam erachter dat bij het refurbishen van hardware verlagingen van de CO2-uitstoot van 50 procent mogelijk zijn, vergeleken met het traditioneel kopen en weggooien van nieuwe hardware. Ook financieel kan het voordelen hebben, vertelt hij. “Bij kopieerbedrijf Océ bleek al in de jaren negentig dat ze meer konden verdienen met refurbished dan met nieuw.” 
Je hoeft Krikke niet te vertellen dat circulaire IT niet van de ene op de andere dag kan worden gerealiseerd. Bij IT zit de grootste uitdaging volgens hem in het inzamelen en terughalen van producten. “Daar valt nog veel winst te behalen. We gooien of geven onze mobiele telefoons en computers gemakkelijk weg, zonder dat we nagaan waar het spul terechtkomt. Zo lekt veel weg naar de al dan niet illegale export, waar het belandt op een berg afval.” Die e-waste is onwenselijk uit oogpunt van het milieu en omdat onnodig veel waarde verloren gaat. Volgens Krikke zou het goed zijn gebruikers van hardware te motiveren om de spullen niet zomaar weg te gooien. “Ze moeten het op de juiste manier aanleveren, zodat het een tweede leven kan krijgen.” In zijn huidige onderzoek vraagt Krikke zich af aan welke knoppen we precies moeten draaien voor de transitie naar circulair. Daar is volgens hem niet één antwoord op. Maar hij gelooft dat nieuwe ‘circulaire’ businessmodellen de overgang kunnen versnellen. En dat internet of things een rol zou kunnen spelen bij het traceerbaar maken van bijvoorbeeld IT en daarmee het sluiten van kringlopen.

“Veel computers en smartphones die prima kunnen worden hergebruikt, verdwijnen in de shredder vanuit veiligheids- overwegingen. Terwijl het al lang mogelijk is om een harde schijf te wissen of eventueel te vervangen.”

± 730 dagen

De Amerikaanse consument doet gemiddeld 2 jaar met een smartphone

Bron: Greenpeace

Lange klantrelaties

Wat de overgang naar circulair lastig maakt voor producenten is dat hun businessmodellen nu vaak nog niet zijn gebaseerd op een lange levensduur. Dit verander je niet zomaar. Maar volgens Michel Schuurman, programmamanager circulaire economie bij MVO Nederland, is het zeker niet onmogelijk. Als voorbeeld noemt hij kantoormeubilair. “Een producent kan afspreken dat een klant de gekochte bureaustoel niet na acht jaar weggooit, maar terugstuurt. Met de materialen maakt die fabrikant dan voor dezelfde klant een nieuwe stoel. Zo bouwt die producent aan lange klantrelaties.” Andere circulaire businessmodellen gaan uit van verhuur in plaats van verkoop. Bij Light as a service van Philips, betaalt de klant voor het gebruik van licht. Dat zorgt ervoor dat de fabrikant belang heeft bij een lange levensduur. 
In IT neemt de druk om de omslag naar circulair te maken volgens Schuurman steeds verder toe. “Grondstoffen worden schaarser, terwijl de groei er nog lang niet uit is. Er komt opnieuw een enorme expansie aan, doordat we allerlei apparaten in huis gaan koppelen aan het internet.” Schuurman gelooft dat de transitie in een stroomversnelling kan komen door de grote kansen die circulair biedt. “Er zijn niet alleen
milieu- en kostenvoordelen maar ook sociale. Zo heeft TNO berekend dat de circulaire economie netto tot een winst van 54.000 banen kan leiden.”

Inkopers

Nu circulaire IT langzaam maar zeker ontluikt, is het een kwestie van kansen grijpen. Verkopers en inkopers kunnen allebei profiteren. Het verkopen van circulaire IT-oplossingen kan interessant zijn vanwege de verdiensten die het oplevert. En ook voor inkopers is er geldelijk gewin te halen, stelt Mathieu Sueters. “Met de aanschaf van refurbished producten, bijvoorbeeld, kunnen inkopers kosten besparen. Hiermee kunnen hun organisaties in andere nuttige dingen investeren, bijvoorbeeld in innovaties om concurrerender worden. En publieke organisaties kunnen meer investeren in wat er voor burgers echt toe doet, zoals zorg of onderwijs.” 
Het mooie is volgens Sueters dat organisaties via circulair inkoopbeleid actief maatschappelijk verantwoord ondernemen. Geen woorden maar daden. Ze dragen met hun inkopen namelijk direct bij aan minder milieuschade en een economie met meer banen en meer innovatie. Zeker voor overheidsinkopers is dat natuurlijk erg interessant. Maar het is tegelijk nog erg wennen, omdat circulair een andere manier van denken en, soms, financieren vraagt. Ook bestaan er nog veel misverstanden, weet Sueters: “Veel computers en smartphones die prima kunnen worden hergebruikt, verdwijnen in de shredder vanuit veiligheidsoverwegingen. Terwijl het allang mogelijk is om een harde schijf te wissen of eventueel te vervangen.”

73 procent

Bijna driekwart van de CO2-uitstoot van een smartphone is gekoppeld aan productie

Bron: Greenpeace

Goed in uitdagingen

Natuurlijk zal het een hele opgave worden om overheid, producenten en inkopers te verleiden om het anders te gaan doen dan ze gewend zijn. Het economisch systeem fundamenteel veranderen is een enorme ambitie. Maar Ellen MacArthur gelooft dat we die uitdaging aankunnen. In haar autobiografie Full Circle roept ze in herinnering dat we dertig jaar na het uitvinden van de mobiele telefoon voor bijna tweederde van de wereldbevolking zo’n apparaat hebben gemaakt. En dat twintig jaar na de introductie van het internet miljarden mensen toegang hebben, zodat we informatie heel snel kunnen verspreiden. “Wij mensen zijn goed in het aangaan van uitdagingen. Als wij het willen kunnen we bijna alles bereiken.” 

Foto: iStock